​​Анар Мусабаева: Кыргызстан мыйзамдары үчүн гильотина

Кыргызстанда азыркы учурда эбегейсиз кыска убакыттын ичинде болуп көрбөгөндөй масштабда бардык мыйзамдарды кайра карап чыгуу пландаштырылып жатат. Буга 2021-жылдын 8-февралында Президенттин «Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын инвентаризациялоо жөнүндө» кабыл алынган жарлыгы себеп. Бул жарлыкта өкмөткө ведомстволор аралык эксперттик топ түзүү, мыйзамдарды жана башка ченемдик укуктук актыларды колдонуусун токтотуунун жөнөкөйлөтүлгөн механизмин иштеп чыгуу тапшырылган. Мыйзамдардын жана укуктук актылардын колдонуусун токтотуу » гильотина» принцибиндк болмокчу.

Ушул эле ведомстволор аралык эксперттик топко «Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актылары жөнүндө» мыйзам долбоорунун жаңы редакциясын иштеп чыгуу дагы тапшырылды. Президенттин жарлыгына ылайык, 2021-жылдын 31-декабрына чейин концепцияларды, программаларды, стратегияларды жана мыйзамдарды толук инвентаризациядан өткөрүү тапшырылды. 2021-жылдын 10-мартында өкмөт ведомстволөр аралык эксперттик топ түзүү жөнүндө токтом кабыл алып, анын курамын аныктады.

Президенттин жарлыгында бул процесстин максаттары мыйзамдарды оптималдаштыруу жана өркүндөтүү экендиги айтылган. Мыйзамдарды инвентаризациялоо муктаждыгы мыйзамдардын жана укуктук актылардын санын арбын болгондугу жана ырааттуу эместиги менен түшүндүрүлөт.

Жалпысынан айтканда, мыйзамдардын жана ченемдик укуктук актылардын саны арбын экендиги жана көптөгөн тармактарда ченемден ашыкча карама-каршылыктар, кайталоолор, укуктук боштуктар бар экени көпчүлүккө маалым.

Бирок, маселе башкада.

Негизги маселе бул Президенттин жарлыгын аткаруу максатында “Мыйзам актыларынын“ гильотина ”принцибинин негизинде колдонулушун токтотуу жөнүндө” мыйзам долбоору даярдалып жаткандыгында. Азырынча мыйзамдын долбоору жалпыга жеткиликтүү эмес, бирок жогоруда аталган Президенттин жарлыгында мыйзам базасын оптималдаштыруусу жарандардын жана юридикалык жактардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоого багытталган, жана колдонулуп жаткан баалуулуктарды жана принциптерди кайра карап чыгуу негизинде болоору айтылган.

Чындыгында, мындай формулировка кооптондурат. Себеби, учурдагы баалуулуктар жана принциптер кандайча кайра каралаары белгисиз бойдон калууда. Айрыкча конституциялык реформанын шартында, демократиядан артка кетүү тенденциялары байкалып жатканда, 11-апрелдеги референдум жана референдумдан кийин мамлекеттик саясаттын приоритеттери жана негизги багыттары кандай болору белгисиз болуп жатканда тынчсызданууну жана көп суроолорду жаратат.

Мыйзам долбоорунун негиздемесинде, мыйзам долбоорунда Кыргыз Республикасынын бардык мыйзамдары күчүн жоготот деп көрсөтүлгөн, тизмеси дагы мыйзам долбоору менен аныкталган. Ведомстволор аралык эксперттик топтун алкагында конституциялык мыйзамдар, кодекстер, административдик-аймактык түзүлүш жаатындагы мыйзамдар, эл аралык келишимдерди ратификациялоо жөнүндө, бюджет жана Социалдык фонддун жана Милдеттүү медициналык камсыздандыруу фондуларына тиешелүү мыйзамдардан башка бардык мыйзамдарды инвентаризациядан өткөрүү пландаштырылууда. Мыйзам расмий жарыяланган күндөн тартып алты ай өткөндөн кийин күчүнө кирет деп болжолдонууда. ( http: //advokatura.kg ).

Мыйзамды «гильотина» принциби аркылуу оптимизациялоо шылтоосу менен керексиз же эскирген мыйзамдардан гана эмес, коомчулук демократиялык реформалардын жетишкендиги деп эсептеген көптөгөн мыйзамдардан арылууну бийлик көздөп жатышат деген ой пайда болот.

«Гильотина» деп аталган нерсе, башка өлкөлөрдүн мисалдарынан көрүнүп тургандай, негизинен экономикалык чөйрөдө ашкере жөнгө салууну азайтуу жана бизнеске болгон тоскоолдуктарды жоюу үчүн колдонулат. Бирок Кыргызстанда, сыягы, «гильотина» башка мыйзамдарга карата, айрыкча бийликке жакпаган (мисалы, бийликтен чоң жоопкерчиликти талап кылган), мыйзамдарга каршы колдонулушу толук мүмкүн. Эмнеге ушундай ой пайда болууда?

Анткени, азыркы учурда мыйзамдарды инвентаризациялоо кандайча жүргүзүлүшү керектиги жөнүндө түшүнүк жок, методологиясы да так эмес. Мындан сырткары мыйзамдардын колдонулушун токтотуу боюнча мыйзамдын долбоорунан көптөгөн тобокелчиликтер келип чыгат.

Кайсы мыйзамдар жараксыз деп табылат, мөөнөтү бүткөн мыйзамдардын ордуна кандай тартипте жана кандай мөөнөттө мыйзамдар иштелип чыгат деген түшүнүксүз жагдайлар көп. Учурдагы парламент легитимдүү эместигин жана парламенттик шайлоонун датасы белгисиз бойдон калгандыгын эске алганда, коомдук жашоонун бардык чөйрөлөрүндө укуктук боштук жана башаламандыктын келип чыгуу ыктымалдыгы жогору. Президенттин инвентаризациялоо жөнүндө жарлыгында белгиленген ведомстволор аралык эксперттик топтун ишин кеңири чагылдыруу зарылдыгы али аткарыла элек. Бул мекемелер аралык эксперттик топко кирген жарандык коомдун өкүлдөрү тизмесине киргизилген критерийлерге таң калышат. Жалпысынан, мыйзамдарды инвентаризациялоону жүзөгө ашырууга жана көптөгөн мыйзамдарды токтото турууга байланыштуу тобокелдиктер өтө көп. Коркунучтуу көп тобокелдиктер! Менин оюмча, бул коомчулукту эле тынчсыздандырбастан, бизнес чөйрөсүн да, ведомство аралык эксперттик группага кирген мүчөлөрдүн өзүн жана “гильотинанын” таасирине кабылуучу мамлекеттик органдарды дагы тынчсыздандырат.

Анар Мусабаева, политолог

Сүрөт: «ПолитКлиника».